“ภาวะน้ำคร่ำอุดกั้นปอด” ภัยคนท้องที่ต้องระวัง!!
ภาวะน้ำคร่ำอุดกั้นปอด (Amniotic Fluid Embolism) เป็นภาวะฉุกเฉินทางสูติศาสตร์ที่ไม่มีผู้ใดอยากให้เกิดขึ้น เนื่องจากเป็นภาวะที่อันตราย และอาจรุนแรงถึงขั้นเสียชีวิตได้ ในปี พ.ศ. 2484 ได้มีการรายงานโรคนี้เป็นครั้งแรกหลังจากพบส่วนเยื่อบุผิวของทารกอยู่ในเส้นเลือดปอดของมารดาที่เสียชีวิตอย่างกะทันหันในขณะคลอด
จากรายงานของต่างประเทศพบว่า ภาวะน้ำคร่ำอุดกั้นปอด เป็นสาเหตุของการเสียชีวิตในหญิงตั้งครรภ์เป็นอันดับหนึ่งในประเทศสหรัฐอเมริกา ส่วนในประเทศที่กำลังพัฒนานั้นพบว่าเป็นสาเหตุการเสียชีวิตของหญิงตั้งครรภ์ประมาณร้อยละ 10 ภาวะน้ำคร่ำอุดกั้นปอดพบได้น้อย ประมาณ 2 ถึง 8 ของการคลอด 100,000 ครั้ง ซึ่งมีความแตกต่างกันในแต่ละสถาบันเนื่องจากเกณฑ์การวินิจฉัยยังมีความแตกต่างกันอยู่บ้าง
กลไกการเกิดของภาวะนี้เกิดจากส่วนประกอบของเด็กในน้ำคร่ำเข้าสู่กระแสเลือดของมารดา ผ่านทางเส้นเลือดดำบริเวณปากมดลูก หรือบริเวณที่มีการบาดเจ็บของมดลูก น้ำคร่ำและเศษเนื้อเยื่อของทารกซึ่งถือได้ว่าเป็นสิ่งแปลกปลอมปะปนอยู่ในกระแสเลือดของมารดา จะไปกระตุ้นระบบภูมิคุ้มกันของมารดาให้เกิดปฏิกิริยาตอบสนองต่อน้ำคร่ำและเศษเนื้อเยื่อของทารก เป็นเหตุให้เกิดอาการแพ้อย่างรุนแรงและเฉียบพลันซึ่งจัดว่าเป็นภาวะที่อันตรายอย่างมาก
ปัจจัยที่มีส่วนเกี่ยวข้องกับภาวะนี้ ประกอบด้วย อายุของมารดา การตั้งครรภ์มากกว่า 5 ครั้ง การคลอดเร็ว การชักนำการคลอดด้วยยา การใช้เครื่องมือช่วยคลอด การผ่าตัดคลอดบุตรภาวะรกเกาะต่ำ ภาวะรกลอกตัวก่อนกำหนด ภาวะชักจากครรภ์เป็นพิษ และภาวะทารกเครียดในครรภ์ ปัจจัยข้างต้นอาจไม่ใช่สาเหตุโดยตรง แต่มีความเกี่ยวข้องกับภาวะน้ำคร่ำอุดกั้นปอด และไม่สามารถคาดเดาได้ว่าจะเกิดขึ้นหรือไม่ จะเกิดขึ้นเมื่อใด อีกทั้งยังไม่สามารถป้องกันได้
อาการของน้ำคร่ำอุดกั้นที่ปอดจะเกิดระหว่างเจ็บครรภ์ การคลอด หรือหลังการคลอดไม่นาน อาการจะเกิดอย่างรวดเร็วและรุนแรง จากความดันต่ำเฉียบพลันหรือหัวใจหยุดเต้น มีการขาดออกซิเจนในเลือดเฉียบพลันโดยผู้ป่วยจะมีอาการหายใจหอบ เขียว ระบบหายใจล้มเหลว หยุดหายใจอย่างรวดเร็วและเลือดไม่แข็งตัวอย่างรุนแรง ซึ่งการรักษาไม่มีการรักษาที่จำเพาะเจาะจง แต่เป้าหมายของการรักษาคือ การแก้ไขภาวะขาดออกซิเจนและความดันต่ำ เพื่อป้องกันภาวะขาดเลือดเลี้ยงอวัยวะสำคัญของมารดา และมีออกซิเจนเพียงพอสู่ทารกในครรภ์ โดยอาจต้องใส่ท่อช่วยหายใจร่วมกับใช้เครื่องช่วยหายใจ ยากระตุ้นหัวใจ ให้เลือดและองค์ประกอบของเลือด
เมื่อเกิดภาวะน้ำคร่ำอุดกั้นปอดขึ้นแล้ว จะพบอัตราการเสียชีวิตได้ถึงร้อยละ 20 ถึง 90 ขึ้นอยู่กับความพร้อมของสถานพยาบาลแต่ละแห่ง และหากมารดารอดชีวิตก็จะพบว่ามีการบาดเจ็บทางระบบประสาทอย่างรุนแรงได้มากถึงร้อยละ 85 ส่วนผลลัพธ์ของทารกในครรภ์นั้นยังมีอัตราการเสียชีวิตถึงร้อยละ 20 ถึง 60 ในส่วนของทารกที่รอดชีวิตจะมีระบบประสาทปกติเพียงร้อยละ 50 เท่านั้น
อย่างไรก็ตาม แม้ว่าภาวะน้ำคร่ำอุดกั้นปอดจะเป็นภาวะที่ฉุกเฉิน อันตรายถึงขั้นเสียชีวิตได้ ไม่สามารถทำนายได้ล่วงหน้าว่าจะเกิดขึ้นหรือไม่ อีกทั้งยังไม่สามารถป้องกันได้ แต่ก็พบได้เพียงส่วนน้อยของหญิงตั้งครรภ์เท่านั้น
ขอขอบคุณเนื้อหาจาก : thaihealth.or.th, chatchai nokdee, เว็บไซต์แนวหน้าออนไลน์, พญ.รัชดาพร ฤกษ์ยินดี อาจารย์ประจำภาควิชาสูตินรีเวชศาสตร์ โรงพยาบาลราชวิถี
