โรคมะเร็งกระเพาะปัสสาวะ และการรักษา

        กระเพาะปัสสาวะเป็นอวัยวะที่อยู่ในอุ้งเชิงกราน ทาหน้าที่กักเก็บปัสสาวะและมีชั้นกล้ามเนื้อที่ทาให้กระเพาะปัสสาวะหดหรือขยาย ในกรณีที่เซลล์มะเร็งอยู่เฉพาะที่บริเวณเยื่อบุของกระเพาะปัสสาวะ เราเรียกมะเร็งชนิดนี้ว่ามะเร็งที่ยังไม่มีการลุกลามไปยังชั้นกล้ามเนื้อ (non-muscle invasive bladder cancer or superficial bladder cancer) ซึ่งมากกว่า 75% ของผู้ป่วยที่ได้รับการวินิจฉัยอยู่ในระยะนี้ ซึ่งมีอัตราการรอดชีวิตสูงมาก ส่วนในกรณีที่เซลล์มะเร็งมีการลุกลามไปยังชั้นกล้ามเนื้อ ตัวโรคจะมีโอกาสกระจายไปยังส่วนอื่นๆ ของร่างกายมากกว่า แต่อย่างไรก็ตามผู้ป่วยในกลุ่มนี้ยังสามารถรักษาให้หายขาดได้ มะเร็งกระเพาะปัสสาวะพบได้ในผู้ชายมากกว่าผู้หญิงถึง 4 เท่าและพบในคนผิวขาวมากกว่าคนเอเชียถึง 2 เท่า

การรักษา

        ขึ้นอยู่กับระยะของโรค สภาพของผู้ป่วย ซึ่งโรคนี้ถ้าตรวจพบเจอตั้งแต่ระยะแรกๆ ก็มักจะสามารถรักษาให้หายขาดได้ โดยคร่าวๆ การรักษาประกอบไปด้วย
        -การฉายรังสีโดยการใช้รังสีโฟตอนพลังงานสูงเพื่อทาลายเซลล์มะเร็ง
        -การผ่าตัดอาจเป็นขั้นตอนแรกในการรักษาโดยการผ่าตัดกระเพาะปัสสาวะออกทั้งหมด ซึ่งหากผลชิ้นเนื้อพบว่ามีการลุกลามมาถึงชั้นกล้ามเนื้อ ผู้ป่วยอาจต้องได้รับการรักษาโดยการฉายรังสีหรือให้ยาเคมีบาบัดต่อไป
        -การให้ยาเคมีบาบัด  ในอดีตการผ่าตัดโดยเอากระเพาะปัสสาวะออกไปเป็นหนทางเดียวในการรักษาให้หายขาด แต่ด้วยเทคโนโลยีสมัยใหม่ของการฉายรังสี และความก้าวหน้าของยาเคมีบาบัด ทาให้เราสามารถรักษาโรคมะเร็งกระเพาะปัสสาวะให้หายขาดได้ โดยยังเก็บกระเพาะปัสสาวะไว้

การฉายรังสี

        การฉายรังสีนั้นเป็นการใช้รังสีเพื่อรักษามะเร็ง โดยจะมีผลต่อเซลล์มะเร็ง โดยทาให้เซลล์ไม่สามารถแบ่งตัวได้และเมื่อเซลล์มะเร็งตาย ร่างกายจะมีการกาจัดด้วยกลไกตามธรรมชาติ เซลล์เนื้อเยื่อปกติเราก็ได้รับผลจากรังสีเช่นเดียวกัน แต่จะมีกลไกการซ่อมแซม ซึ่งกลไกนี้เซลล์มะเร็งไม่มี การฉายรังสี (external beam radiation therapy) ส่วนใหญ่มักให้ร่วมกับการให้ยาเคมีบาบัด
       การใส่แร่ (internal beam radiation therapy or brachytherapy) บางครั้งอาจใช้ร่วมกับการฉายรังสี ก่อนการฉายรังสีผู้ป่วยต้องได้รับการวางแผนการฉายรังสีโดยการทาเอกซเรย์คอมพิวเตอร์ โดยจัดท่าให้เหมือนเวลาฉายรังสีจริง โดยใช้อุปกรณ์ในการจัดท่าทางเพื่อให้ผู้ป่วยมีความสบายมากที่สุด หลังจากนั้นรังสีแพทย์จะนาภาพเอกซเรย์คอมพิวเตอร์ประกอบกับผลชิ้นเนื้อมาใช้วางแผนในการรักษา
        การฉายรังสีแบบสามมิติเป็นการฉายรังสีที่ให้ปริมาณรังสี ที่พอเหมาะกับบริเวณรอยโรคโดยให้รังสีโดนอวัยวะข้างเคียงในปริมาณน้อยที่สุด นอกจากนี้ยังมีการใช้การฉายรังสีแบบปรับความเข้ม (Intensity modulated radiation therapy or IMRT) ซึ่งการฉายรังสีแบบ IMRT นั้นยังอยู่ในช่วงกาลังศึกษาในผู้ป่วยมะเร็งกระเพาะปัสสาวะ
        ระยะเวลาที่ใช้ในการฉายรังสีแต่ละวันอยู่ที่ 10-15 นาทีต่อวัน ฉายรังสีสัปดาห์ละ 5 วัน ติดต่อกันและเว้น 2 วัน โดยการฉายรังสีแต่ละวันผู้ป่วยจะไม่มีการเจ็บปวดใดๆ

ผลข้างเคียงของการฉายรังสี

pattanakit.net

         ผลที่เกิดขึ้นแตกต่างกันไปในแต่ละราย ขึ้นอยู่กับปริมาณรังสี หรือการรักษาอื่นร่วมด้วย เช่น การให้เคมีบาบัดร่วม ผลข้างเคียงในการฉายรังสีบริเวณช่องเชิงกราน ในโรคมะเร็งกระเพาะปัสสาวะ ได้แก่
        -ปัสสาวะบ่อยขึ้น รู้สึกระคายเคืองตอนปัสสาวะ
        -ลาไส้แปรปรวน อาจมีลมในท้องหรือมีอาการท้องเสียได้
        -อ่อนเพลีย
        -ผิวหนังบริเวณที่ได้รับการฉายรังสีอาจมีสีคล้าขึ้นเหมือนโดนแดดได้
        -ขนบริเวณหัวหน่าวร่วงได้ แต่จะขึ้นได้ใหม่เมื่อหยุดการฉายรังสี แต่จะไม่มีผลต่อผม
        -ผู้ป่วยบางรายอาจมีปัญหาทางด้านเพศสัมพันธ์ เช่น ผู้ป่วยหญิงอาจมีช่องคลอดแห้งลง หรือในผู้ป่วยชายอาจมีปัญหาเรื่องการแข็งตัวของอวัยวะเพศ แต่มักเป็นผลข้างเคียงแบบชั่วคราว

การปฏิบัติตัวระหว่างการฉายรังสี

[yengo]

        -พักผ่อนให้เพียงพอ
        -ปฏิบัติตัวตามคาแนะนาของแพทย์ หากมีข้อสงสัยควร ปรึกษาแพทย์
        -แจ้งให้แพทย์ทราบเสมอเกี่ยวกับยาหรืออาหารเสริมที่รับประทานอยู่
        -กินอาหารที่มีประโยชน์และถูกสุขลักษณะ
        -บริเวณผิวหนังที่มีการฉายรังสี ให้หลีกเลี่ยงการประคบร้อนหรือเย็น สามารถใช้โลชั่นหรือครีมทาได้ ตามคาแนะนาของแพทย์
        -อาบน้าได้แต่ให้ใช้น้าเปล่าล้างและใช้ผ้าสะอาดนุ่มซับให้แห้ง

ที่มา: สาขารังสีรักษาและมะเร็งวิทยา ฝ่ายรังสีวิทยา โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย (แผ่นพับ)